Abantu bazizwa belungile ngezikhathi ezitshiyeneyo. Kukuwe ukuthi unqume ukuthi kunini okufanele wena. Ukuzizwa ulovalo oluncane kuyinto evamile - kodwa kufanele futhi kujabulise, into ofuna ukuyenza ngobuqotho. Nxa kuzwakala sengathi uyacindezelwa  phose kuluphawu lokuthi awukalungeli.

Ayikho imithetho etshoyo ukuthi kufanele wenze nini ucansi ngokuya ngokuthi lilesikhathi esingakanani lithandana. Nxa uzijabulisa kodwa ungafuni ukuya emacansini, kufanele uqhubeke ukwenza lokho.

Nxa ucabanga ukuthi usulungile, khuluma lomlingani wakho ngendlela ozizwa ngayo futhi ongathanda ukuzama. Lingakayenzi ucansi kuhle ukuzwisisa indlela ongakhetha kukho ukuze  uvimbele inzalo lokuthi ungazivikela kanjani izifo  ezitholakala ngokuya emacansini.

K Noma ngabe isitho sendoda  simile noma sowesifazana  simanzi – akusona isimemo. Izingqondo zethu zingafuna okuphambene lalokho okwenziwa yimizimba yethu okungabe kudideke futhi kungakhululeki. Kufanele ngaso sonke isikhathi ulalele lokho omunye akutshela khona ukuthi uyafuna, ngaphezulu kwalokho okubonakala sengathi umzimba wakhe uyakwenza. Ukucabanga ukuthi bafuna ucansi akusona sizatho esamukelekile sokuqhubeka lokwenza okuthile lapho ekucela ukuthi uyekele.

'Iminyaka yokuvuma' ingenye indlela yokutsho iminyaka esemthethweni ongavuma ngayo ukuya ocansini. Amazwe amaningi alemithetho etshoyo ukuthi umuntu kufanele abe eminyaka emingaki phambili kokuba avume ukuya ocansini. Iminyaka evame kakhulu yemvumo yocansi yiminyaka engu-16 yobudala, kodwa lokhu kungahlukana kusiya ngamazwe.

Nxa umuntu omdala esiya emacansini lomuntu ongaphansi kweminyaka yobudala yemvumo, wephula umthetho. Kwaziwa njengokudlwengula okusemthethweni ngoba ingane noma umuntu osemncane wahlulelwa ngumthetho ukuthi mncane kakhulu ukuthi angavuma. Lokhu kutsho ukuthi noma umuntu ongaphansi kwale minyaka ethi 'yebo', ukuya emacansini laye kusathathwa njengokudlwengulwa.

Imithetho leyo ikhona ukugcina abantwana labatsha, njengoba leminyaka yabo bekhangelela  kubantu abadala basengozini yokuxhashazwa, futhi bangase bangakwazi ukuzwisisa ngokugcwele ucansi ukuze banikeze imvumo belolwazi.

Izinto ezinengi zingenza abantu besabe ukutshela abanye ngalokho abahlangana lakho ekuhlukunyezweni ngokocansi noma ukuhlaselwa. Nxa othile ekhetha ukukutshela ngento enzeke kuye, kubalulekile ukuthi uhloniphe ukukwethemba kwakhe, futhi uphendule ngendlela ezwelayo lebeka izidingo zakhe kuqala. Akusona isimo esilula ukuba kuso, kodwa nanzi izeluleko ezingakusiza ukuba ubasekele.

1. Yazi ukuthi ukukhuluma ngokuhlukunyezwa kwamacansi kungabe kukhathaza.
Isizatho esivame kakhulu abantu abasinika sona ukungakubiki ukuhlaselwa yikuthi besaba ukuthi ngeke bakholwe. Abantu futhi bangakhathazeka ngokuthi ukuhlukunyezwa kuzobonakala njengephutha labo. Kuqaphele lokhu futhi uzame ukungatsho izinto ezinjengokuthi 'angikukholwa nje'. Ungatsho nje ukuthi wethukile, kodwa bangacabanga ukuthi utsho ukuthi  awukukholwa lokho abakutshela khona. Kubalulekile ukuqaphela ukuthi ukuhlukunyezwa kocansi kungenzeka kunoma ubani: abesilisa, abesifazane lezingane futhi akulona iphutha lomhlukunyezwayo. Kuhle futhi ukukhumbula ukuthi izinga lokuhlaselwa abuchazi ubukhali bakho.

2. Zama ukugxila kubo lalokho abakudingayo.
Ukuzwa ngokuhlukunyezwa ngokocansi kungayethusa futhi kudinisa , kodwa kubalulekile ukumqinisekisa lokumlalela lo muntu. Zama ukuthi ungabukeki wethukile futhi utshaywa luvalo, ngoba bangakhathazeka ngokukudanisa. Kufanele futhi ungabuzi  imibuzo eminengi ngokwenzakaleyo. Lokhu kungenza izinto zibe nzima nxa enquma ukutshela amapholisa futhi angakalungiseli noma afune ukukutshela yonke imininingwane ngokwenzekile. Ukukhuluma ngokuhlukunyezwa ngokocansi kungaba nzima. Bavumele banqume ukuthi bafuna ukukhuluma kanjani futhi nini.

3. Hlonipha imfinhlo yabo.
Lolu lwazi kufanele luphathwe ngendlela elozwelo. Ukuthi udinga ukubika isenzakalo komunye umuntu noma cha kuzoya lesimo kanye lobudlelwano bakho kumuntu. Endabeni yezingane noma lapho unomsebenzi wokunakekela othile kuyodingeka ubike icala, kodwa nxa kungenjalo lokho ezikutshele khona kufanele kuthathwe njengokwaziswa okuyimfihlo, futhi akudluliselwe komunye umuntu ngaphandle nxa ulemvumo yakhe. Bazikhethela ukuthi batshele bani. Nxa ungaqiniseki ukuthi uyafuneka yini ukuthi ubike lolu lwazi, khuluma lomphathi noma umqashi mayelana lendima yakho okufanele ibe yiyo kulezi zimo.